Tự kỷ ở người lớn là một chủ đề ít được nhắc tới. Nhưng lại âm thầm hiện diện trong cuộc sống của rất nhiều người. Có một thế hệ từng là những đứa trẻ “khác biệt”, ít nói, khó gần, hay bị gắn mác “lập dị”. Đã lớn lên mà không hề biết mình nằm trên phổ tự kỷ. Tự kỷ ở người lớn vì thế thường bị bỏ sót. Khiến nhiều người âm thầm vật lộn với các vấn đề cảm xúc, xã hội mà không hề hiểu nguyên nhân thực sự. Bài viết này từ Sen An sẽ giúp làm rõ thực trạng tự kỷ bị chẩn đoán muộn ở người trưởng thành.
1. Tự kỷ ở người lớn – thực trạng bị bỏ sót kéo dài nhiều thế hệ
Mặc dù tự kỷ là một rối loạn phát triển thần kinh suốt đời. Nhưng trong nhiều thập kỷ, việc chẩn đoán hầu như chỉ tập trung vào trẻ em. Điều này khiến không ít người trưởng thành rơi vào trạng thái sống “một mình trong im lặng”.
1.1 Vì sao nhiều người lớn mới được chẩn đoán ở tuổi 30, 40, thậm chí 50?
Trước những năm 2000, hiểu biết về tự kỷ ở người lớn – nhất là ở dạng nhẹ – còn rất hạn chế tại nhiều quốc gia. Ở Việt Nam, nhiều trẻ chỉ được gán nhãn “khó dạy”, “tự kỷ ám thị” mà không hề được hỗ trợ đúng cách.
Nghiên cứu từ tổ chức Autistica (Anh, 2021) chỉ ra rằng: gần 1/3 người trưởng thành trong phổ tự kỷ chỉ được chẩn đoán sau 18 tuổi. Một phần là do thiếu thông tin, phần khác là do các dấu hiệu bị hiểu nhầm thành nét tính cách cá nhân.
1.2 Các biểu hiện tự kỷ mức nhẹ ở người lớn thường bị nhầm với “tính cách”
Không phải lúc nào người tự kỷ cũng có dấu hiệu tự kỷ ở người trưởng thành rõ ràng. Nhiều người trưởng thành với tự kỷ mức nhẹ ở người lớn có xu hướng trầm lặng, ít chia sẻ, cứng nhắc trong tư duy hoặc ám ảnh với một lĩnh vực chuyên biệt.
Tài liệu từ Autism Spectrum Australia cho thấy: những người này thường được xem là “nội tâm, khác biệt, khó gần”. Trong khi họ chỉ đang cố gắng thích nghi với thế giới không dành cho mình.
2. Hệ quả khi tự kỷ không được chẩn đoán và hỗ trợ sớm
Việc sống nhiều năm trong hoang mang, không hiểu chính mình để lại hậu quả không nhỏ về tâm lý, công việc, và cả các mối quan hệ xã hội.
2.1 Mất kết nối xã hội, tự cô lập, trầm cảm
Do khó khăn trong việc thấu hiểu cảm xúc, diễn đạt suy nghĩ hoặc duy trì mối quan hệ, người lớn trong phổ tự kỷ rất dễ bị cô lập. Nghiên cứu tại Canada (2018) chỉ ra rằng: hơn 60% người tự kỷ ở người lớn chưa từng được chẩn đoán trải qua trầm cảm nặng ít nhất một lần.
2.2 Khó duy trì công việc – dù có năng lực chuyên môn tốt
Không ít người trong phổ tự kỷ có chỉ số thông minh cao và kỹ năng chuyên môn vững. Nhưng họ vẫn thường không giữ được công việc lâu dài vì gặp khó khăn trong giao tiếp công sở, điều chỉnh cảm xúc hay xử lý tình huống linh hoạt.
Theo CDC Mỹ: chỉ khoảng 30–40% người lớn tự kỷ có việc làm toàn thời gian. Đây là hệ quả trực tiếp của việc không được hỗ trợ đúng cách.
2.3 Gánh nặng vô hình về tinh thần – “tôi luôn nghĩ mình là người có vấn đề”
Người trưởng thành tự kỷ mức nhẹ ở người lớn thường xuyên tự trách bản thân vì những “khác biệt” không ai lý giải. Nhiều người sống trong mặc cảm, cảm thấy mình không xứng đáng với các mối quan hệ hoặc cơ hội tốt hơn.
3. Nhưng chưa bao giờ là quá muộn – tự kỷ ở người lớn vẫn có thể cải thiện chất lượng sống
Người lớn tự kỷ sống như thế nào khi không được chẩn đoán từ sớm? Câu hỏi này không dễ trả lời. Bởi mỗi cá nhân sẽ có hành trình và mức độ khác nhau. Nhưng điểm chung là: khi chưa hiểu rõ bản thân, cuộc sống thường thiếu sự kết nối, thiếu tự tin và dễ cô lập.
Điều quan trọng nhất là: hiểu rõ bản thân, chấp nhận và tìm được phương pháp phù hợp. Sen An tin rằng, dù đã trưởng thành, ai cũng có thể thay đổi khi được hỗ trợ đúng.
3.1 Chẩn đoán đúng giúp giải tỏa áp lực tâm lý và định vị lại bản thân
Một số người sau khi được xác nhận tự kỷ ở người lớn đã thốt lên: “Tôi nhẹ cả người! Cuối cùng tôi cũng biết vì sao mình khác biệt!”
Việc chẩn đoán không phải để dán nhãn, mà là để hiểu và hỗ trợ đúng cách. Người lớn tự kỷ hoàn toàn có thể sống chất lượng nếu được đồng hành phù hợp
3.2 Trị liệu và hỗ trợ xã hội là hành trình bắt đầu từ sự chấp nhận
Người lớn trong phổ tự kỷ có thể tham gia trị liệu tâm lý để điều tiết cảm xúc, nâng cao khả năng tương tác và giảm lo âu. Ngoài ra, việc tham gia các nhóm kỹ năng xã hội hoặc cộng đồng người tự kỷ trưởng thành. Những việc này sẽ giúp việc tự kỷ ở người lớn kết nối, chia sẻ, và cảm thấy thuộc về.
Tại Nhật và Úc, nhiều mô hình doanh nghiệp thân thiện với người ASD đã thành công. Cho phép họ làm việc linh hoạt, theo đúng điểm mạnh, không ép tương tác quá mức.
👉 Mời bạn đọc thêm bài: Tự kỷ mức nhẹ: Có chữa được không? Câu trả lời bất ngờ!
4. Câu chuyện từ những người trưởng thành tự kỷ ở Việt Nam – một thế hệ bị im lặng
Ngọc L., 25 tuổi, tốt nghiệp đại học ngành tiếng Anh, lớn lên trong một gia đình danh giá, xinh đẹp, cao ráo, có vẻ ngoài khiến ai cũng nghĩ rằng em có một cuộc sống hoàn hảo.
Thực tế về sức khoẻ tinh thần của Ngọc L.
Nhưng thực tế lại khác. L không thể tự đi đến nơi lạ nếu không có mẹ. Em kén ăn nghiêm trọng, chỉ ăn vài món quen do mẹ nấu. L không cảm nhận được khi đói hay mệt, có thể làm việc đến kiệt sức mà không biết dừng. Dù có thể giao tiếp, L lại cực kỳ cứng nhắc, khuôn mẫu như chiếc máy – khiến người đối diện luôn cảm thấy khó gần.
Gia đình L từng nghĩ em bị trầm cảm do căng thẳng gia đình. Mẹ và bố thường xuyên cãi vã vì bất đồng cách nuôi dạy con. Người thì cho rằng mẹ quá chiều, khiến con yếu đuối. Người lại oán trách bố hà khắc, ép con quá mức. Khi L đi làm tại trung tâm ngoại ngữ quen biết gia đình. Em tiếp tục gặp rào cản trong giao tiếp ứng xử. Mọi người xung quanh ái ngại, nhưng không ai hiểu rõ chuyện gì đang xảy ra.
Sự thật khó tin về chẩn đoán của Ngọc L.
Mẹ L tìm đến chuyên viên tâm lý của Sen An trong nỗi tuyệt vọng, nghĩ rằng con bị trầm cảm vì áp lực gia đình. Nhưng sau buổi đánh giá chuyên sâu, điều khiến cả gia đình sửng sốt chính là: L được chẩn đoán tự kỷ chức năng cao – với các đặc điểm rối loạn cảm giác, giao tiếp cứng nhắc, kém thích nghi.
Nỗi đau không dừng ở đó. Khi sinh bé thứ hai, mẹ L tiếp tục chứng kiến em trai của L có những biểu hiện tương tự. Lần này, chuyên viên tâm lý đã đồng hành sớm hơn. Hỗ trợ bé em can thiệp cảm giác và kỹ năng xã hội, đồng thời hướng dẫn mẹ L cách đối diện với trầm cảm.
Giá như cả hai bé được chẩn đoán và can thiệp sớm hơn. Có thể họ đã không phải lớn lên trong cảm giác lạc lõng và cô độc. Giá như có ai hiểu đúng ngay từ đầu – có thể chính những mâu thuẫn gia đình đã không đẩy mẹ Lvào một hành trình tổn thương kéo dài đến vậy.
5. Sen An – đồng hành cùng cả trẻ và người lớn trên phổ tự kỷ
Tại Sen An, chúng tôi hiểu rằng không chỉ trẻ em cần hỗ trợ. Người lớn cũng có nhu cầu được đánh giá, được lắng nghe và được dẫn dắt đúng hướng.
Dịch vụ dành cho người trưởng thành tại Sen An bao gồm:
- Đánh giá chuyên sâu về dấu hiệu tự kỷ ở người lớn.
- Trị liệu tâm lý cá nhân.
- Nhóm kỹ năng xã hội cho người trưởng thành.
- Tư vấn hướng nghiệp theo điểm mạnh cá nhân.
Với triết lý “Không ai bị bỏ lại nếu có cơ hội đúng lúc”, đội ngũ chuyên gia tại Sen An luôn đồng hành bằng cả chuyên môn và sự thấu cảm.
Lời kết
Tự kỷ ở người lớn không phải là bản án – mà là cơ hội để hiểu mình rõ hơn, sống thật hơn. Nếu bạn từng thấy mình “khác biệt” nhưng không thể lý giải, nếu bạn từng lo lắng về sự cô lập, lo âu kéo dài, hoặc mối quan hệ đứt gãy – có thể đã đến lúc lắng nghe chính mình. Sen An sẵn sàng đồng hành cùng bạn, dù bạn bao nhiêu tuổi.
👉 Liên hệ ngay với Sen An để được đánh giá – tư vấn – và bước đầu tiên cho hành trình làm bạn với chính mình.