Nhận biết tăng động sớm là bước đầu tiên giúp bố mẹ hiểu và hỗ trợ con yêu đúng cách. Khi bé yêu chạy nhảy không ngừng, nói nhiều, hay quên trước quên sau, nhiều bố mẹ cho rằng đó chỉ là tính cách trẻ con. Tuy nhiên, những hành vi này có thể là dấu hiệu sớm của ADHD – rối loạn tăng động giảm chú ý.
Sen An hiểu rằng việc phân biệt giữa hành vi bình thường và dấu hiệu của ADHD không hề dễ dàng. Với kinh nghiệm và sự tận tâm, chúng tôi mong muốn đồng hành cùng bố mẹ trong hành trình nhận biết và hỗ trợ con phát triển toàn diện.
1. Tăng động là gì? – Góc nhìn thần kinh học và tâm lý học phát triển
Nhận biết tăng động sớm không chỉ đơn giản là nhận diện những biểu hiện “hiếu động” của bé yêu. Theo DSM-5 và ICD-11, là một rối loạn phát triển thần kinh. Nó tác động sâu đến chức năng điều hành (executive function) của não bộ.
Bố mẹ có thể hình dung vùng vỏ trước trán như “bộ điều khiển trung tâm” của não. Giúp con kiểm soát sự bốc đồng, lập kế hoạch và tập trung. Không phải vì bé “nghịch ngợm” hay “bướng bỉnh”. Mà bởi vì não bộ của bé chưa hoàn thiện đầy đủ. Đặc biệt là vùng vỏ trước trán (prefrontal cortex) – khu vực điều khiển hành vi và cảm xúc. Dẫn đến những hành vi tưởng như “bình thường” nhưng lại là triệu chứng ADHD tiềm ẩn.
ADHD được phân thành ba thể:
- Thể tăng động/xung động: Bé yêu dễ bị thôi thúc hành động không kiểm soát, khó ngồi yên, nói nhiều.
- Thể không chú ý: Bé dễ xao nhãng, hay quên đồ, khó tập trung.
- ADHD thể hỗn hợp: Kết hợp cả hai thể trên, là dạng thường gặp nhất ở trẻ.
Sen An hiểu rằng khi nhắc đến ADHD, bố mẹ sẽ cảm thấy lo lắng, thậm chí bối rối. Nhưng Sen An cam kết luôn đồng hành cùng gia đình, giải thích tận tình và hỗ trợ bố mẹ. Để hiểu rõ rằng ADHD không phải là điều gì “khác biệt” hay “bất thường”. Mà chỉ là một dạng phát triển đa dạng của não bộ.
👉 Bố mẹ có thể tìm hiểu thêm về sự khác biệt giữa ADHD và tự kỷ để hiểu con mình hơn qua bài viết “Phân biệt ADHD và tự kỷ chuẩn chuyên môn dành cho bố mẹ” của Sen An.
2. Nhận biết tăng động sớm từ 10 hành vi tưởng “bình thường” nhưng có thể là dấu hiệu tăng động tiềm ẩn
Nhận biết tăng động sớm không chỉ dừng lại ở việc quan sát bề ngoài. Sen An đã tổng hợp và phân tích từ các nghiên cứu chuyên sâu của Barkley (2014, 2015) và TS. Trần Thành Nam (Việt Nam). Để bố mẹ có thể nhận diện sớm những dấu hiệu “ẩn mình” dưới các hành vi thường ngày.
2.1 Con không thể ngồi yên khi ăn, học, hoặc xem tivi
Bé yêu chỉ ngồi được 1-2 phút, sau đó đứng lên, chạy quanh bàn, leo ghế. Hoặc chạy qua chạy lại. Khi học, con vừa viết bài vừa lắc ghế, nghịch bút, chân đung đưa không ngừng. Dù xem tivi, bé cũng không thể ngồi yên mà liên tục đứng lên ngồi xuống.
Đây không phải do con nghịch phá mà là biểu hiện của khó khăn trong duy trì kiểm soát vận động. Nghiên cứu của Barkley (2015) chỉ ra rằng, trẻ ADHD gặp khó khăn tự ức chế. Dù bản thân bé muốn ngồi yên nhưng bộ não lại chưa cho phép điều đó.
Sen An khuyên bố mẹ đừng quá lo lắng, mà hãy kiên nhẫn và nhẹ nhàng hướng dẫn con từng bước. Sen An luôn sẵn sàng tư vấn, đồng hành cùng bố mẹ để giúp con yêu học cách kiểm soát bản thân một cách tự nhiên, vui vẻ.
2.2 Nhận biết tăng động sớm khi con nói liên tục, không dừng lại, ngắt lời người khác
Bé yêu nói nhanh, liên tục thay đổi chủ đề, không để ai chen vào cuộc trò chuyện. Thậm chí khi người lớn đang nói, bé cũng ngắt lời để kể chuyện của mình. Đây không chỉ là tính hướng ngoại mà có thể là biểu hiện của ADHD thể tăng động/xung động. Biểu hiện nói liên tục có thể nằm trong ADHD thể hỗn hợp, đòi hỏi can thiệp tâm lý ADHD để phát triển khả năng điều tiết lời nói
Khác với trẻ chỉ “nói nhiều”, trẻ ADHD thường nói ngắt quãng, lặp đi lặp lại, mất mạch chuyện. Sen An đã gặp rất nhiều bố mẹ nhầm lẫn điều này. Và chúng tôi luôn giúp bố mẹ hiểu rõ sự khác biệt, tránh việc đánh giá sai về con.
2.3 Con dễ bị xao nhãng khi làm bài tập hoặc chơi
Đang làm bài, chỉ cần một tiếng động nhẹ là bé lập tức bỏ bút, ngó ra ngoài cửa sổ. Đang chơi xếp hình thì bỏ ngang để chạy theo bạn. Đây là dấu hiệu của khó khăn chọn lọc chú ý (selective attention). Liên quan đến vùng anterior cingulate cortex trong não.
Sen An hiểu rằng bố mẹ sẽ băn khoăn: “Làm sao để con tập trung hơn?”. Chúng tôi sẽ hướng dẫn bố mẹ những chiến lược cụ thể. Từ sắp xếp môi trường học tập đến xây dựng thói quen để bé yêu có thể tăng khả năng chú ý một cách tự nhiên.
2.4 Con hay quên đồ, mất tập, quên lời hứa
Nhận biết tăng động sớm thông qua việc bé thường xuyên quên làm bài, quên lời dặn. Thậm chí quên cả việc vừa hứa với bố mẹ. Đây là biểu hiện của khó khăn về trí nhớ làm việc (working memory). Thuộc chức năng điều hành của não.
Sen An luôn khuyên bố mẹ cứ bình tĩnh, kiên nhẫn nhắc nhở con. Vì con không cố ý quên. Mà đơn giản là não bộ chưa đủ khả năng duy trì nhiều thông tin cùng lúc.
👉 Bố mẹ cũng có thể kiểm tra khả năng chú ý và trí nhớ của bé qua “10 câu hỏi tự kiểm tra ADHD sớm ở trẻ từ 3-6 tuổi chuẩn nhất” của Sen An.
2.5 Nhận biết tăng động sớm thông qua việc con cắt lời, giành nói, không chờ đến lượt chơi
Bé yêu khó kiềm chế được mong muốn nói ra ngay khi có ý tưởng. Con thường chen ngang, giành nói khi người khác đang trò chuyện. Thậm chí khi chơi với bạn, bé cũng không chờ đến lượt mà vội vàng hành động. Đây là biểu hiện khó kiểm soát xung động (impulsivity). Liên quan đến hệ thống điều hòa dopamine trong não bộ.
2.6 Con không hoàn thành bài tập hoặc công việc dù đã hiểu yêu cầu
Bé yêu có thể biết rõ phải làm gì, nhưng thường bỏ dở bài tập, tô màu nửa chừng, hoặc làm xong lại để quên. Đây là biểu hiện kém khả năng tổ chức và duy trì nhiệm vụ (task initiation và planning). Một đặc điểm quan trọng của ADHD.
Sen An tin rằng, với sự kiên nhẫn và hỗ trợ đúng cách, bé yêu sẽ học được cách hoàn thiện công việc. Chúng tôi sẽ cung cấp cho bố mẹ những giải pháp chuyên sâu và dễ áp dụng. Để bố mẹ có thể cùng con xây dựng thói quen học tập và làm việc khoa học, hiệu quả.
2.7 Con thay đổi trò chơi liên tục, không gắn bó với hoạt động nào
Nhận biết tăng động sớm qua việc bé yêu có thể hứng thú với trò chơi này vài phút, rồi chạy sang trò khác mà không hoàn thành. Không có trò nào giữ được sự chú ý của bé lâu. Đây là biểu hiện của hyperfocus điển hình ở ADHD, kết hợp với tính dễ chán.
Sen An khẳng định rằng, đây không phải do con “bướng bỉnh”. Mà là do não bộ của con có đặc điểm chú ý đặc biệt.
2.8 Con phản ứng quá mức khi bị nhắc nhở hoặc phê bình
Khi mẹ nhắc bé về việc quên làm bài tập, bé có thể khóc lóc, la hét, hoặc thậm chí bỏ chạy khỏi phòng. Đây là biểu hiện của Rejection Sensitive Dysphoria (RSD) – đặc điểm cảm xúc quá nhạy ở trẻ ADHD.
Nhưng bố mẹ đừng quát mắng hay trách phạt con. Thay vào đó, hãy ôm con vào lòng, trấn an con bằng những lời dịu dàng. Sen An luôn sẵn sàng đồng hành, giúp bố mẹ học cách xử lý tình huống khéo léo, bảo vệ cảm xúc của bé yêu.
2.9 Con gặp khó khăn khi chơi nhóm hoặc chia sẻ với bạn
Khi chơi với bạn, bố mẹ nhận biết tăng động sớm khi thấy bé yêu có thể nổi nóng nếu không theo ý mình, giành đồ chơi, hoặc bỏ chơi giữa chừng. Đây là biểu hiện khó điều phối hành vi và chậm phản ứng xã hội. Dẫn đến xung đột và khó khăn trong hòa nhập.
2.10 Con khó ngủ, ngủ không yên, dậy giữa đêm
Bé yêu khó vào giấc, thường xuyên trằn trọc, dậy giữa đêm và khó ngủ lại có thể là dấu hiệu quan trọng để nhận biết tăng động sớm. Đây là do ADHD ảnh hưởng đến chu trình sinh học của não. Khiến con khó thư giãn và ngắt dòng suy nghĩ trước khi ngủ.
Sen An có tài liệu hướng dẫn giúp bố mẹ xây dựng thói quen ngủ lành mạnh cho con. Từ không gian ngủ yên tĩnh đến phương pháp thư giãn trước giờ ngủ. Với sự kiên nhẫn, bé yêu sẽ học được cách thư giãn và có giấc ngủ ngon.
3. Khi nào nên đưa trẻ đi đánh giá chuyên môn?
Bố mẹ thân mến, nếu các hành vi trên lặp đi lặp lại trong nhiều môi trường (trường học, gia đình, nơi công cộng), kéo dài trên 6 tháng mà không cải thiện. Nó gây ảnh hưởng đến học tập, quan hệ xã hội, và sinh hoạt hằng ngày. Đó không chỉ là “tính cách trẻ con” mà có thể là dấu hiệu sớm của ADHD.
Nhận biết tăng động sớm – ADHD không thể chỉ xác định hoàn toàn qua quan sát thoáng qua. Chẩn đoán chính xác đòi hỏi:
- Đánh giá tâm lý – hành vi – cảm xúc bằng công cụ chuẩn quốc tế (Conners, Vanderbilt, SNAP-IV)
- Phỏng vấn chuyên sâu với bố mẹ và giáo viên
- Đánh giá chức năng điều hành và mức độ ảnh hưởng đến đời sống
Không chỉ dừng lại ở chẩn đoán, Sen An xây dựng lộ trình can thiệp tâm lý ADHD, cá nhân hóa cho từng trẻ, giúp con yêu phát triển mạnh mẽ, tự tin hơn. Đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm của Sen An thực hiện đánh giá đa chiều. Từ bảng hỏi đến quan sát lâm sàng, tương tác thực tế với bé.
Sen An sử dụng bộ công cụ chuẩn hóa và phù hợp với trẻ Việt Nam. Đồng thời điều chỉnh quy trình đánh giá cho từng trường hợp. Kể cả những trẻ có biểu hiện tinh tế, khó nhận diện.
Sen An luôn kết hợp cùng bố mẹ và giáo viên để hiểu rõ bối cảnh và môi trường của bé. Từ đó đưa ra kết luận toàn diện, chính xác nhất khi nhận biết tăng động sớm.
Lời kết
“Hiểu đúng để yêu thương đúng cách”. Nếu bé yêu có những hành vi kể trên, lặp đi lặp lại, kéo dài. Bố mẹ đừng vội cho rằng đó là bướng bỉnh hay nghịch ngợm. ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh. Cần được phát hiện và hỗ trợ kịp thời để bé yêu có thể phát triển toàn diện và hạnh phúc.
Sen An sẵn sàng đồng hành cùng bố mẹ và bé. Với các chương trình đánh giá, can thiệp chuyên sâu, cá nhân hóa theo từng trẻ để nhận biết tăng động sớm. Hãy để chúng tôi giúp con yêu tỏa sáng đúng với tiềm năng của mình.