Lầm tưởng về trẻ tự kỷ là chuyện không còn mới. Nhưng đáng lo là các lầm tưởng này lại rất phổ biến và lây lan qua lời truyền miệng hoặc mạng xã hội. Sen An từng gặp nhiều phụ huynh cho rằng “trẻ không nhìn mắt là tự kỷ”, hoặc “trẻ chậm nói đáng lo”. Dẫn đến việc vội vàng can thiệp khi chưa đủ thông tin. Bài viết này sẽ cùng bố mẹ nhìn lại 05 lầm tưởng phổ biến, đánh giá bài bản theo góc nhìn tâm lý và giáo dục để con được đồng hành đúng hướng.
1. Vì sao hiểu sai về tự kỷ nguy hiểm hơn bạn tưởng?
Những lầm tưởng về trẻ tự kỷ không chỉ là chuyện hiểu nhầm đơn thuần. Khi lầm tưởng trở thành nền tảng để hành động, hệ quả không chỉ là chậm trễ mà còn là tổn thương tâm lý kéo dài.
1.1 Lầm tưởng khiến phụ huynh chủ quan hoặc hoang mang cực đoan
Một trong những lầm tưởng về trẻ tự kỷ phổ biến nhất hiện nay là: cứ thấy trẻ không nhìn mắt, ít nói hoặc chơi một mình là tự kỷ. Trên mạng xã hội, chỉ với vài clip lan truyền, phụ huynh đã vội vàng dán nhãn cho con. Rồi tự đưa ra kết luận mà không có đánh giá chính thức.
Không ít ba mẹ gọi đến Sen An trong trạng thái hoảng loạn chỉ vì “con không thích nhìn vào mắt người lạ”. Ngược lại, cũng có trường hợp phụ huynh nghĩ rằng “chắc con chỉ chậm chút thôi”. Và trì hoãn đánh giá chuyên môn. Trong khi con đang ở giai đoạn vàng 18-36 tháng.
1.2 Lầm tưởng khiến xã hội đối xử sai vô tình cô lập trẻ và gia đình
Cộng đồng, dù vô tình hay hữu ý, vẫn đang duy trì nhiều lầm tưởng về trẻ tự kỷ như: “trẻ tự kỷ không học được”, “trẻ tự kỷ hay làm phiền lớp học”. Hoặc thậm chí là “trẻ đặc biệt có lây không”.
Câu trả lời là: Không. Tự kỷ không phải bệnh truyền nhiễm. Đây là một dạng phát triển thần kinh khác biệt. Không ảnh hưởng tiêu cực tới các bé bình thường xung quanh.
Tuy nhiên, khi các lầm tưởng về trẻ tự kỷ còn tồn tại, thì trẻ và gia đình vẫn phải chịu đựng những ánh nhìn thương hại, xa cách hoặc kỳ thị. Nhiều phụ huynh giấu con, không dám chia sẻ với hàng xóm, người thân. Vì sợ bị đánh giá, sợ con bị xa lánh.
Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn: trẻ không được hỗ trợ đúng, phụ huynh không dám xin giúp đỡ, xã hội không thấy vấn đề. Nên càng hiểu sai.
👉 Điều tương tự cũng đang xảy ra với ADHD, khi nhiều người dựa vào bài test TikTok 5 phút để tự dán nhãn cho con. Bài viết “Chẩn đoán ADHD online trong 5 phút – ba mẹ có nên tin?” sẽ giúp bố mẹ nhận diện ranh giới giữa sàng lọc và chẩn đoán chính thống.
2. 05 lầm tưởng về trẻ tự kỷ phổ biến cần xóa bỏ càng sớm càng tốt
Dưới đây là 5 lầm tưởng về trẻ tự kỷ vẫn đang tồn tại phổ biến. Những hiểu nhầm này không chỉ gây khó khăn cho trẻ và phụ huynh trong quá trình can thiệp. Mà còn góp phần nuôi dưỡng sự kỳ thị từ xã hội. Đã đến lúc cần nhìn lại cẩn trọng, nhân văn, và có cơ sở khoa học.
2.1 Lầm tưởng 1 – “Trẻ không nhìn vào mắt chắc chắn là tự kỷ”
Đây là một trong những hiểu nhầm phổ biến nhất khi ba mẹ quan sát hành vi giao tiếp của trẻ. Tuy nhiên, theo DSM-5 (bộ tiêu chuẩn chẩn đoán quốc tế), ánh mắt không phải là tiêu chí duy nhất để xác định tự kỷ.
Nhiều trẻ nhút nhát hoặc lớn lên trong môi trường ít khuyến khích tương tác ánh mắt có thể tránh nhìn người khác. Nhưng vẫn không thuộc phổ tự kỷ. Ngược lại, có trẻ tự kỷ vẫn nhìn vào mắt nhưng không kết nối cảm xúc, chỉ là hành vi “nhìn vật lý”.
- Trẻ không nhìn vào mắt vì nhút nhát không đồng nghĩa mắc rối loạn.
- Trẻ nhìn nhưng không phản ứng với cảm xúc người khác mới là điểm đáng chú ý.
2.2 Lầm tưởng 2 – “Trẻ chậm nói là tự kỷ”
Không phải cứ chậm nói là tự kỷ. Đây là một biểu hiện có thể xuất hiện trong nhiều bối cảnh khác nhau.
Trẻ chậm nói cần được đánh giá đồng thời các yếu tố: tương tác xã hội, giao tiếp không lời, hành vi chơi giả tưởng và mức độ bắt chước. Thiếu một hay nhiều yếu tố này mới là dấu hiệu đáng lưu ý.
Nhiều trẻ chỉ chậm nói đơn thuần, hoặc lớn lên trong môi trường song ngữ. Hay bị ảnh hưởng bởi việc tiếp xúc màn hình quá sớm.
Ví dụ:
- Trẻ C 30 tháng chưa nói nhưng biết ra hiệu, giao tiếp bằng mắt tốt – không phải tự kỷ.
- Trẻ D có thể nói vài từ nhưng không chơi tưởng tượng, không nhìn người – cần sàng lọc.
2.3 Lầm tưởng về trẻ tự kỷ 3 – “Trẻ tự kỷ là do cha mẹ nuôi dạy không tốt”
Một lầm tưởng gây tổn thương sâu sắc và kéo dài dai dẳng. Thuyết “mẹ tủ lạnh” từ thế kỷ trước đã bị bác bỏ. Nhưng vẫn âm ỉ tồn tại trong xã hội.
Khoa học hiện đại đã khẳng định tự kỷ là rối loạn phát triển thần kinh bẩm sinh. Liên quan đến cấu trúc não bộ, gen và kết nối thần kinh. Không phải lỗi của cha mẹ.
Việc tiếp tục đổ lỗi cho gia đình chỉ khiến ba mẹ né tránh và trì hoãn tìm kiếm hỗ trợ. Chỉ làm mất thời gian vàng can thiệp sớm (18 – 36 tháng tuổi).
Sen An từng gặp rất nhiều phụ huynh mang mặc cảm đến khi hiểu đúng mới thực sự dám đồng hành cùng con.
2.4 Lầm tưởng 4 – “Trẻ đặc biệt có thể bị lây”
Tự kỷ không lây lan. Đây là quan niệm sai lệch nhưng vẫn xuất hiện trong không ít cộng đồng, đặc biệt tại môi trường mẫu giáo hoặc tiểu học.
Trẻ học cùng lớp với trẻ tự kỷ không bị ảnh hưởng tiêu cực. Ngược lại, nhiều trẻ phát triển lòng trắc ẩn, kỹ năng giao tiếp, khả năng thấu cảm. Thông qua việc tương tác với trẻ đặc biệt.
Lo lắng thái quá từ người lớn có thể làm trẻ đặc biệt bị cô lập, mất cơ hội hoà nhập. Và trẻ bình thường mất đi cơ hội học sự đồng cảm.
Tại Sen An, chúng tôi thúc đẩy mô hình lớp học bao trùm. Để mọi trẻ đều được học theo năng lực, được tôn trọng khác biệt và phát triển trong môi trường đa dạng.
2.5 Lầm tưởng 5 – “Tự kỷ là bản án suốt đời, không thể cải thiện”
Đây là lầm tưởng về trẻ tự kỷ đáng loại bỏ nhất và là định kiến dai dẳng nhất, và nguy hiểm nhất. Tự kỷ là một dạng phát triển khác biệt. Không đồng nghĩa với “mất khả năng sống độc lập”.
Can thiệp sớm – đúng cách – dựa trên điểm mạnh là chìa khoá để trẻ tự kỷ phát triển tích cực. Nhiều bé đã đi học hòa nhập, sống độc lập, làm việc có thu nhập ổn định.
Sen An từng đồng hành với những bé từ giai đoạn “không nói, không chơi” tới khi có thể tự viết email xin thực tập.
Hơn cả việc xoá bỏ lầm tưởng, điều cần làm là khơi lại niềm tin rằng: trẻ nào cũng có thể phát triển. Nếu được nhìn đúng và hỗ trợ đúng.
👉 Nếu bố mẹ muốn hiểu thêm về khả năng độc lập sau can thiệp. Có thể tham khảo bài: 05 dấu hiệu trẻ sẵn sàng dừng can thiệp shadow teacher.
Lời kết
Những lầm tưởng về trẻ tự kỷ không chỉ đơn thuần là thông tin sai lệch. Chúng là rào cản vô hình đang cản trở trẻ em và gia đình các em bước ra ánh sáng. Mỗi quan niệm sai mà người lớn giữ lại, là một cơ hội phát triển bị chậm lại.
👉 Nếu bố mẹ cần hỗ trợ đánh giá chuyên sâu, tư vấn định hướng hoặc chỉ đơn giản là một buổi trò chuyện để tháo gỡ lắng lo, Sen An luôn sẵn sàng.
📩 Đặt lịch tư vấn cùng chuyên gia tại Sen An ngay hôm nay để bắt đầu từ sự hiểu đúng, hành động đúng, và đi đúng hướng từ những bước đầu tiên.