Dấu hiệu trẻ tự kỷ thường âm thầm, kín đáo. 90% bố mẹ chỉ nhận ra khi con đã vượt qua “giai đoạn vàng” – thời điểm tốt nhất để can thiệp. Sen An hiểu cảm giác đó – hoang mang, lo lắng, rồi day dứt vì “giá như mình nhận ra sớm hơn”. Không ít gia đình từng nhầm lẫn biểu hiện ban đầu là tính cách con, hoặc đơn giản chỉ nghĩ con “chậm hơn chút thôi”.
Chúng tôi viết bài này không để bố mẹ lo lắng hơn. Mà là để giúp nhận biết kịp thời, phân biệt chính xác, và đưa ra lựa chọn đúng lúc. Con cần được lắng nghe – từ những dấu hiệu đầu tiên.
1. Dấu hiệu trẻ tự kỷ là gì? Tầm quan trọng của việc phát hiện sớm
Không phải mọi dấu hiệu trẻ tự kỷ đều rõ ràng. Và không phải bé nào cũng giống nhau.
Tự kỷ – hay còn gọi là rối loạn phổ tự kỷ (ASD) – là một tình trạng phát triển thần kinh ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi của trẻ.
Có bé không nói được. Có bé lại nói sớm nhưng không hiểu ngữ cảnh. Có bé yêu thương bố mẹ sâu sắc, nhưng lại không biết cách thể hiện.
Vậy vì sao phát hiện sớm lại quan trọng?
Can thiệp trước 3 tuổi là chìa khóa. Đây là thời kỳ não bộ linh hoạt nhất. Bé con có dấu hiệu trẻ tự kỷ có thể phát triển kỹ năng giao tiếp, kiểm soát cảm xúc và hòa nhập tốt hơn, khi được hỗ trợ phù hợp.
Sen An từng đồng hành với một bé 26 tháng tuổi, lúc đến con không nói, không tương tác, chỉ nhìn quạt quay hàng giờ. Sau 9 tháng can thiệp cá nhân, con đã biết chỉ tay, biết gọi “mẹ ơi”, và ôm mẹ mỗi lần đi học về. Điều đó đến không dễ, nhưng hoàn toàn có thể nếu bố mẹ nắm bắt sớm dấu hiệu trẻ tự kỷ.
2. Biểu hiện tự kỷ theo độ tuổi trong từng giai đoạn phát triển
Bố mẹ thường hỏi: “Làm sao phân biệt giữa phát triển chậm và tự kỷ?” Câu trả lời nằm ở sự phối hợp của các biểu hiện theo từng giai đoạn.
2.1. Dưới 12 tháng tuổi
Giai đoạn này, trẻ đang hình thành kết nối đầu tiên với thế giới. Nhưng nếu có những dấu hiệu trẻ tự kỷ sau, bố mẹ nên chú ý:
- Bé không quay đầu khi gọi tên, dù nghe rõ âm thanh
- Không mỉm cười lại khi mẹ cười
- Không phản ứng khi thấy người quen
- Không giao tiếp bằng ánh mắt
- Không tạo âm thanh ê a, hoặc không bắt chước hành động đơn giản
Nhiều bố mẹ nghĩ: “Chắc con chậm thôi, chưa quen môi trường.” Nhưng thực tế, trẻ đã bắt đầu hình thành kỹ năng xã hội ngay từ tháng thứ 2–3.
2.2. Từ 1 đến 2 tuổi
Giai đoạn trẻ tập nói, tập tương tác xã hội – cũng là thời điểm dấu hiệu trẻ tự kỷ rõ nét hơn:
- Không biết chỉ tay, không gọi tên ai cả
- Không chơi trò chơi giả vờ như nấu ăn, cho búp bê ăn
- Bé thường tự chơi một mình, tránh tiếp xúc ánh mắt
- Xuất hiện hành vi lặp đi lặp lại: xếp đồ thành hàng, nhìn chằm chằm vào vật xoay
- Không phản hồi khi gọi, dù bố mẹ ở rất gần
Các triệu chứng tự kỷ ở trẻ giai đoạn này dễ bị nhầm là “tính cách độc lập”. Nhưng nếu bé không có nhu cầu giao tiếp, đó là điểm dấu hiệu cảnh báo tự kỷ rõ ràng.
2.3. Dấu hiệu trẻ tự kỷ trên 2 tuổi
Khi bạn bè đồng trang lứa đã bắt đầu nói chuyện, gọi tên nhau, thì:
- Bé vẫn không thể nói được câu đầy đủ
- Không gọi tên bố mẹ, không chia sẻ cảm xúc
- Tránh né người khác, không thích bị chạm vào
- Nổi giận khi thay đổi thói quen nhỏ như thay đường đi
- Không có khả năng hiểu cảm xúc người khác
Sen An từng gặp một bé 3 tuổi – mỗi ngày con đều chơi 1 món, đúng thời điểm, đúng cách. Chỉ cần thay đổi thứ tự, con khóc kéo dài hơn 1 tiếng.
Dấu hiệu trẻ tự kỷ không chỉ nằm ở ngôn ngữ. Nó nằm ở cách con tương tác, phản ứng và điều chỉnh hành vi khi môi trường thay đổi.
3. Cảnh báo dấu hiệu trẻ tự kỷ mà cha mẹ dễ bỏ qua
Sen An hiểu, không phải ai cũng có chuyên môn để nhận ra điều bất thường. Có những suy nghĩ phổ biến nhưng lại khiến bố mẹ trì hoãn can thiệp:
- “Con mình chậm nói thôi, rồi sẽ nói được.”
- “Bé sống nội tâm giống bố thôi mà.”
- “Thông minh như thế thì làm sao tự kỷ được!”
Tuy nhiên, thực tế tự kỷ không liên quan đến trí tuệ thấp. Theo dấu hiệu trẻ tự kỷ, nhiều bé tự kỷ có trí nhớ xuất sắc, học chữ, số rất nhanh – nhưng lại không biết cách dùng chúng để giao tiếp. Nếu những suy nghĩ này kéo dài, bé có thể bỏ lỡ giai đoạn phát triển tốt nhất.
Sen An không muốn bố mẹ hoang mang. Chúng tôi chỉ mong bố mẹ cởi mở, quan sát kỹ hơn, và tìm đến sự đánh giá đúng đắn.
4. Phân biệt: Khác biệt giữa chậm phát triển và tự kỷ
Sen An biết, rất nhiều bố mẹ hoang mang khi thấy con chậm nói, chơi một mình, ít tương tác… Và tự hỏi: “Con chỉ chậm phát triển, hay là con có dấu hiệu trẻ tự kỷ?”
Hai khái niệm này thường dễ nhầm lẫn. Nhưng thực tế, chúng rất khác nhau về bản chất. Dưới đây là bảng so sánh giúp bố mẹ nhận diện rõ hơn:
|
Tiêu chí |
Chậm phát triển | Tự kỷ |
| Nhu cầu giao tiếp | Có – con muốn giao tiếp, dù chưa rõ ràng | Không – con không chủ động giao tiếp với người khác |
| Biểu cảm | Có giao tiếp bằng ánh mắt, biết phản ứng cảm xúc | Dấu hiệu trẻ tự kỷ là tránh nhìn, giao tiếp bằng mắt kém hoặc không có |
| Ngôn ngữ | Nói chậm nhưng có cố gắng bắt chước âm thanh, học từ mới | Ít nói hoặc lặp lại vô nghĩa, không dùng ngôn ngữ để giao tiếp |
| Cử chỉ – điệu bộ | Biết chỉ tay, kéo tay người lớn để diễn đạt mong muốn | Không chỉ trỏ, không sử dụng cử chỉ giao tiếp có mục đích |
| Cách phản ứng | Linh hoạt – biết quay đầu khi gọi, biết lo lắng khi mẹ rời đi | Không phản ứng với âm thanh, người quen; không nhận biết nguy hiểm |
| Hành vi chơi | Chơi đa dạng, có trí tưởng tượng – chơi giả vờ như nấu ăn, chăm thú bông | Chơi đơn điệu, lặp đi lặp lại, không có yếu tố tưởng tượng |
| Thói quen | Có thể thích nghi với thay đổi |
Căng thẳng nếu thói quen bị thay đổi, dễ cáu gắt |
5. Khi nào cha mẹ nên đưa trẻ đi đánh giá?
Sen An khuyến nghị bố mẹ không nên chờ “thêm vài tháng nữa” nếu:
- Bé có dấu hiệu trẻ tự kỷ kéo dài hơn 2–3 tháng
- Không đạt các mốc phát triển ngôn ngữ – xã hội – vận động
- Có từ 2–3 biểu hiện nêu ở trên
- Bé ít hoặc không thay đổi hành vi dù có tác động từ môi trường
Việc đánh giá không làm con tổn thương. Nó là cách để hiểu con rõ hơn. Nhận biết tự kỷ sớm, con sẽ có cơ hội tiến xa hơn.
Lời kết
Sen An hiểu, bố mẹ có thể đang lo lắng, hoang mang và sợ hãi. Nhưng đừng tự chẩn đoán hay trì hoãn, bởi một bước hành động hôm nay có thể thay đổi tương lai con. Dấu hiệu trẻ tự kỷ không phải là “án định”, mà là lời gọi yêu thương, cần được lắng nghe.
👉 Đăng ký đánh giá sàng lọc sớm tại Trung tâm Sen An – để con được thấu hiểu, và để hành trình của bố mẹ bớt gập ghềnh hơn.