Dạy trẻ tự kỷ về những điều quan trọng trước tuổi dậy thì là bước chuẩn bị không thể thiếu. Việc này giúp con hiểu được cơ thể mình đang thay đổi như thế nào, biết cách chăm sóc bản thân và xây dựng khả năng tự bảo vệ khi cần. Nếu không chuẩn bị kỹ, những đứa trẻ tuyệt vời ấy có thể đối mặt với những tình huống khiến con lo lắng, tổn thương hoặc mất kiểm soát.
Nhưng nếu có cách tiếp cận đúng, mọi gia đình đều có thể đồng hành cùng con vững vàng đi qua giai đoạn này. Bài viết sau sẽ chia sẻ 4 nội dung cốt lõi phụ huynh nên biết, cùng phương pháp giảng dạy phù hợp cho từng bé.
1. Dạy trẻ tự kỷ 4 điều cần biết trước tuổi dậy thì
Không chỉ có trẻ điển hình, các cô bé/cậu bé tự kỷ cũng có quyền được hiểu về cơ thể, giới tính và những ranh giới cá nhân của mình. 4 nội dung dưới đây là nền tảng giúp con bước vào tuổi mới với tâm thế vững vàng hơn.
1.1 Tập vệ sinh cá nhân & chăm sóc cơ thể
Giai đoạn dậy thì khiến cơ thể các bé thay đổi rõ rệt: mồ hôi ra nhiều hơn, da dễ nhạy cảm hơn và vùng riêng tư trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Nếu dạy trẻ tự kỷ không đúng cách, con có thể cảm thấy cơ thể “bẩn”, “lạ”, sinh ra sự xấu hổ và mất tự tin.
Ví dụ, một cô bé tự kỷ có thể ngại thay đồ khi bắt đầu có kinh nguyệt vì không biết xử lý máu dính ra váy hoặc không hiểu vì sao cơ thể thay đổi.
Cách dạy:
- Sử dụng biểu đồ hình ảnh minh họa từng bước: tắm rửa, thay đồ, đánh răng, lau vùng riêng tư.
- Đặt lịch nhắc vệ sinh hàng ngày bằng chuông hoặc app có hình ảnh.
- Dạy chu kỳ kinh nguyệt bằng sơ đồ dòng thời gian + ví dụ thực tế như thay băng, xử lý khi tràn máu, nhờ người giúp.
1.2 Giáo dục giới tính cho trẻ tự kỷ
Nhiều bé tự kỷ không hiểu khái niệm ranh giới cơ thể. Con không biết “vùng riêng tư” là gì, ai được chạm – ai không được chạm. Điều này dễ khiến con gặp rủi ro.
Giáo dục giới tính cho trẻ tự kỷ không phải là “nói chuyện người lớn” mà là cung cấp thông tin cơ bản, rõ ràng, phù hợp lứa tuổi.
Cách dạy:
- Sử dụng hình ảnh minh họa vùng kín, phân biệt giới tính.
- Dạy câu như: “Không được ai chạm vào đây”, “Chỉ mẹ mới giúp con tắm”.
- Tạo “quy tắc 5 người được chạm” – con chỉ ghi nhớ 5 người an toàn.
- Sử dụng câu chuyện xã hội: “Một người nói giữ bí mật khi đụng vào cơ thể con. Đó là bí mật xấu.”
1.3 Dạy trẻ tự kỷ kỹ năng tự bảo vệ qua giao tiếp
Ngay cả khi con ít nói, kỹ năng tự bảo vệ vẫn có thể dạy được. Điều quan trọng là giúp con có công cụ để thể hiện, cảnh báo và tìm sự giúp đỡ khi có tình huống không an toàn.
Cách dạy:
- Tạo danh sách “người con tin cậy” bằng hình + tên: mẹ, bố, cô giáo, bác sĩ.
- Dạy trẻ dùng tranh chỉ cảm xúc: sợ – buồn – muốn kể chuyện.
- Luyện tập đóng vai: “Nếu có ai đụng vào con – con làm gì?”
- Cung cấp bảng giao tiếp: “KHÔNG”, “Con không thích”, “Con cần gọi mẹ”.
1.4 Cảm xúc & kỹ năng quản lý stress
Dậy thì khiến hormone thay đổi. Trẻ có thể khó kiểm soát cảm xúc, dễ cáu gắt, lo lắng hoặc buồn không rõ lý do. Với trẻ tự kỷ – vốn đã nhạy cảm – những thay đổi này có thể khiến con quá tải.
Cách dạy:
- Dạy trẻ thở sâu bằng hình ảnh hướng dẫn hít vào – giữ – thở ra.
- Cho con dùng bóng stress, chăn nặng hoặc thiết bị hỗ trợ cảm giác.
- Tạo “nơi trú cảm xúc”: góc nhỏ có đèn dịu, nhạc nhẹ, đồ chơi mềm.
- Dạy trẻ nhận diện: “Con thấy tức bụng, mặt nóng” = con đang tức giận.
🔗 Xem thêm:
- Trẻ tự kỷ bị bắt nạt: Cha mẹ nên dạy gì để con an toàn?
- Tự kỷ mức nhẹ: Có chữa được không? Câu trả lời bất ngờ!
2. Cách dạy hiệu quả cho trẻ tự kỷ trong giai đoạn tuổi dậy thì
Không có một phương pháp duy nhất phù hợp với tất cả các bé. Nhưng có những nguyên tắc đã được kiểm chứng giúp dạy trẻ tự kỷ tuổi dậy thì đạt hiệu quả cao hơn.
2.1 Dạy từng bước nhỏ, lặp lại thường xuyên
Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn với thông tin “toàn cảnh” hoặc những thay đổi đột ngột. Việc tiếp nhận quá nhiều kiến thức cùng lúc có thể gây quá tải cảm giác hoặc hoang mang, dẫn đến từ chối học hoặc hiểu sai thông tin.
Phương pháp dạy trẻ tự kỷ theo mô hình ABA và TEACCH đều khuyến khích dạy qua những bước rõ ràng – cụ thể – có cấu trúc.
Cách thực hiện:
- Hôm nay dạy “mọc lông cơ thể”, mai dạy “vệ sinh vùng kín”.
- Sử dụng thẻ hình: lược chải, khăn, băng vệ sinh.
- Lặp lại câu: “Vệ sinh giúp con sạch, khỏe, dễ chịu.”
2.2 Dùng câu chuyện xã hội và video minh họa
Trẻ tự kỷ thường học tốt nhất khi thông tin được đặt vào ngữ cảnh cụ thể, dễ hình dung. Truyện xã hội giúp mô tả tình huống thực tế, trong khi video modeling cho trẻ thấy cách một người khác phản ứng đúng trong tình huống ấy.
Câu chuyện xã hội và video minh họa đã được chứng minh là công cụ hiệu quả trong việc dạy trẻ các kỹ năng xã hội, xử lý tình huống.
Cách thực hiện:
- Viết các truyện ngắn mô tả tình huống cụ thể như: “Khi con bắt đầu thấy lông mọc dưới cánh tay”, “Khi người khác hỏi chuyện về vùng kín”.
- Xem video ngắn minh họa hành vi phù hợp: nói “không”, từ chối động chạm không an toàn, cách thay băng vệ sinh.
- Cho trẻ đóng vai thử, lặp đi lặp lại nhiều lần trong môi trường an toàn tại nhà.
2.3 Dạy trẻ tự kỷ tăng cường giao tiếp
Nhiều trẻ tự kỷ không sử dụng lời nói để giao tiếp hoặc bị giới hạn về ngôn ngữ. Khi không diễn đạt được suy nghĩ, trẻ có thể cảm thấy bối rối, bất an, hoặc bị tổn thương mà không ai hiểu.
Hỗ trợ trẻ thông qua công cụ AAC (bảng hình ảnh, công cụ phát âm điện tử, thẻ giao tiếp, ngôn ngữ ký hiệu,…) giúp mở rộng khả năng biểu đạt, từ đó nâng cao khả năng tự bảo vệ và phản hồi với môi trường.
Cách thực hiện:
- Thiết kế bảng cảm xúc, bảng từ vựng cơ thể và các thẻ từ “không an toàn”, “đừng chạm vào con”, “con cần giúp”.
- Dạy trẻ chỉ tay vào hình khi cảm thấy khó chịu, sợ hãi, hoặc bị động chạm không thoải mái.
- Thường xuyên luyện tập các tình huống giả định để trẻ phản xạ đúng và nhanh.
2.4 Phối hợp chặt chẽ giữa gia đình – trường học – chuyên gia
Dạy trẻ không thể thực hiện hiệu quả nếu chỉ một phía làm. Nhất là trong vấn đề nhạy cảm như giới tính, ranh giới, và an toàn cá nhân. Trẻ cần nhận được thông điệp đồng nhất từ tất cả các môi trường sống.
Cách thực hiện:
- Phụ huynh trao đổi với giáo viên / chuyên viên trị liệu để thống nhất thông điệp dạy trẻ.
- Trường học có chính sách rõ ràng về phòng tránh xâm hại, không ai được thay đồ, tắm rửa nếu không có sự đồng ý.
- Các chuyên gia tâm lý có thể giúp phụ huynh chọn tài liệu phù hợp với mức độ phát triển nhận thức của trẻ.
Lời kết
Dạy trẻ tự kỷ bước vào tuổi dậy thì không nên là điều khiến bố mẹ lo lắng. Nếu chuẩn bị tốt từ sớm, con sẽ hiểu mình, biết cách phản ứng và tránh những rủi ro đáng tiếc.
Sen An tin rằng mỗi cậu bé, cô bé tự kỷ đều có tiềm năng toả sáng. Chỉ cần được tiếp cận đúng cách và đầy đủ tình yêu thương.
Nếu bố mẹ còn trăn trở, hãy để Sen An đồng hành. Chúng tôi luôn sẵn sàng hỗ trợ bằng chuyên môn và cả trái tim.
————————————————
Tại Sen An – Trung tâm Tham vấn và Trị liệu Tâm lý & Giáo dục chuyên sâu, chúng tôi luôn đồng hành cùng gia đình trong hành trình hỗ trợ trẻ có nhu cầu đặc biệt như ADHD, tự kỷ, rối loạn cảm xúc… Sở hữu đội ngũ chuyên gia dày dặn kinh nghiệm, Sen An xây dựng các chương trình can thiệp cá thể hóa, phù hợp với từng hồ sơ cụ thể của trẻ.
☎️ Liên hệ Sen An ngay hôm nay để được tư vấn miễn phí và cùng nhau mở ra cơ hội phát triển trọn vẹn cho trẻ.