Sống với trẻ chậm trí là hành trình không dễ nói thành lời. Yêu con rất nhiều, nhưng nhiều khi chỉ biết nhìn con thu mình, chơi một mình, lặp đi lặp lại những hành vi khó hiểu. Cha mẹ cố gắng tìm cách tương tác, dạy con từng chút. Nhưng đổi lại là sự im lặng, né tránh, hay những cơn ăn vạ không rõ lý do. Có lúc tưởng con khá hơn, rồi đâu lại vào đấy. Mệt mỏi, hụt hẫng, hoang mang không biết mình sai ở đâu.
Sen An hiểu rằng nỗi lo ấy không của riêng ai. Bài viết dưới đây chia sẻ 3 cách đơn giản, dễ áp dụng tại nhà, được đúc kết từ kinh nghiệm trị liệu thực tế tại Sen An. Chỉ cần có tình cảm và sự kiên trì, bạn sẽ thấy con thay đổi từng ngày.
1. Hiểu đúng về trẻ chậm phát triển trí tuệ
Sống với trẻ chậm trí đầu tiên cần là hiểu đúng con. Chỉ khi hiểu rõ đặc điểm của bé yêu, bố mẹ mới có thể đặt ra những bước đi đúng đắn trong hành trình giúp con phát triển.
1.1 Trẻ chậm trí là ai? Biểu hiện thường gặp khi sống với trẻ chậm trí
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và hướng dẫn chẩn đoán DSM-5, trẻ chậm trí (Intellectual Disability) là những cô bé, cậu bé gặp khó khăn trong việc học tập, giao tiếp và tự chăm sóc.
Các mức độ chậm trí bao gồm: nhẹ, trung bình và nặng. Biểu hiện dễ nhận ra: chưa biết nói dù đã đến tuổi; khó học tập; chưa tự ăn, tự đi vệ sinh; khó tư duy giải quyết vấn đề.
1.2 Khả năng phát triển vẫn có – Nếu được can thiệp và hỗ trợ đúng cách
Một nghiên cứu được công bố trên PubMed Central đã đánh giá hiệu quả của chương trình can thiệp tại nhà. Do sinh viên đại học thực hiện cho trẻ em Việt Nam từ 3–6 tuổi có chậm phát triển. Kết quả cho thấy nhóm trẻ được can thiệp có sự cải thiện đáng kể về chức năng thích nghi tổng thể và trong các lĩnh vực giao tiếp, kỹ năng xã hội và kỹ năng vận động so với nhóm không được can thiệp.
Sen An đã gặp nhiều gia đình tưởng đã rụng rời vì mệt mỏi khi sống với trẻ chậm trí, nhưng khi đặt đúng niềm tin, đi đúng hướng, con đã có sự tiến bộ lớn.
2. Cách 1 – Giao tiếp đúng cách để xây dựng kết nối
Giao tiếp đúng là nền tảng cho mọi sự tiến bộ. Sống với trẻ chậm trí, nếu người lớn biết cách giao tiếp, con sẽ phản ứng, cảm nhận và học hỏi tốt hơn rất nhiều.
2.1 Trẻ chậm trí vẫn hiểu, cảm và phản ứng nếu người lớn dùng cách giao tiếp phù hợp
Các bé yêu cần ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu, lặp lại đều đặn và có hỗ trợ bằng cử chỉ. Tránh nói quá dài, dùng mệnh lệnh hoặc từ tiêu cực như “không được”, “dở quá”, “sao chậm thế”.
The Hanen Centre nhấn mạnh tầm quan trọng của các cuộc trò chuyện qua lại giữa cha mẹ và trẻ nhỏ trong việc phát triển ngôn ngữ. Trẻ em cần có nhiều cuộc trò chuyện qua lại với cha mẹ trong suốt cả ngày để học ngôn ngữ. Những cuộc trò chuyện sớm này giúp trẻ học nói, nhưng tác động của chúng kéo dài hơn cả những từ đầu tiên.
2.2 Gợi ý hoạt động giao tiếp hàng ngày khi sống với trẻ chậm trí
Gọi tên đồ vật khi cùng chơi với bé. Dẫn con đi dạo, chỉ vào cây, xe, hoa và nói: “Xe chạy nhanh”, “Hoa thơm nè con”. Quan trọng là ghi nhận phản ứng dù rất nhỏ từ con: ánh mắt, tiếng kêu, một nụ cười nhẹ.
👉 Bố mẹ có thể xem thêm bài viết: Trẻ tự kỷ học hòa nhập: 5 dấu hiệu trẻ từ chối đến lớp để nhận biết tín hiệu con cần hỗ trợ thêm.
3. Cách 2 – Xây dựng thói quen ổn định sống với trẻ chậm trí
Trẻ chậm trí cần sự ổn định để cảm thấy an toàn. Khi sống với trẻ chậm trí, nếu bố mẹ tạo được thói quen đều đặn, con sẽ dần tự lập và chủ động hơn.
3.1 Vì sao thói quen quan trọng với trẻ chậm trí?
Trẻ gặp khó khăn khi tiếp nhận mới. Vì vậy, sự lặp lại giúp con ghi nhớ. Thói quen giúp trẻ dự đoán trước – từ đó giảm lo âu, giảm phản kháng.
Nghiên cứu từ Autism Research Institute chỉ ra: trẻ chậm phát triển có tiến bộ rõ rệt trong kỹ năng tự lập sau 8 tuần áp dụng lịch trình rõ ràng.
Sen An thường khuyên bố mẹ thiết lập giờ giao tiếp cố định mỗi ngày. Đơn giản như: “sáng chào con”, “giờ ăn là lúc kể chuyện”, “trước khi ngủ nói 3 câu dễ thương cùng con”.
3.2 Gợi ý thiết lập lịch trình tại nhà
Khi sống với trẻ chậm trí, bố mẹ cứ sử dụng bảng hình ảnh trực quan, biểu tượng đơn giản: dậy – đánh răng – ăn sáng – chơi – ngủ trưa… Trẻ sẽ dễ hiểu, dễ đoán và làm theo.
Luôn báo trước khi chuyển hoạt động: “Sắp đến giờ tắm nhé con”. Lặp lại các từ khóa như “rửa tay”, “giỏi quá”, “đến giờ ăn rồi” giúp con dần nhớ và bắt chước.
👉 Bố mẹ có thể đọc thêm bài viết: Kết quả trị liệu trẻ tự kỷ: Thực tế sau 180 ngày thay đổi để hiểu rõ tiến bộ từ thói quen nhỏ mỗi ngày.
4. Cách 3 – Tạo môi trường sống tích cực, không phán xét
Sống với trẻ chậm trí, điều quan trọng là tạo cho con một không gian đủ nhẹ nhàng và tích cực. Chỉ khi con cảm thấy an toàn, con mới dám khám phá.
4.1 Trẻ cần cảm thấy mình “an toàn” để phát triển
Không gian quá nhiều kích thích sẽ khiến bé yêu rối loạn. Nên giữ phòng gọn gàng, ánh sáng dịu, không có tiếng ồn lớn.
Chuẩn bị góc chơi riêng cho con. Đặt các món đồ quen thuộc và có nhạc nhẹ nếu được. Không nên thay đổi liên tục các món đồ hoặc vị trí.
4.2 Phản hồi tích cực
Khen ngợi thật cụ thể: “Con tự xếp dép rồi – bố mẹ vui lắm”. Đừng so sánh con với người khác. Hãy chỉ so sánh con với chính mình hôm qua.
Nghiên cứu từ Hội đồng dành cho trẻ em đặc biệt (Council for Exceptional Children) cho thấy rằng việc sử dụng lời khen cụ thể về hành vi có thể tăng cường hành vi mong muốn ở học sinh. Một tỷ lệ lời khen tích cực khoảng 4:1 hoặc 5:1 có thể tăng đáng kể tỷ lệ hành vi mong đợi.
5. Dành riêng cho ông bà, anh chị – những người “kề cận” trẻ mỗi ngày
Không phải ai cũng là chuyên gia, nhưng ai cũng có thể là người đồng hành yêu thương. Sống với trẻ chậm trí, ông bà và anh chị chính là vòng tay gần gũi giúp con an tâm.
5.1 Vai trò lớn – dù không phải người trực tiếp trị liệu
Ông bà thường là người gần gũi nhất. Nên cần hiểu lịch trình sinh hoạt của bé yêu. Anh chị là bạn chơi rất thân thiết, nên học cách chơi đúng: không trêu chọc, không làm con căng thẳng.
Khi sống với trẻ chậm trí, nên khuyến khích sử dụng trò chơi có tính tương tác như xếp hình, tô màu theo mẫu hoặc bắt chước hành động. Trò chơi giúp bé tự tin thể hiện cảm xúc, khuyến khích giao tiếp, hiệu quả lớn trong việc giúp trẻ tự tin hơn trong việc bày tỏ ý kiến và cảm xúc.
5.2 Cách truyền đạt thống nhất trong gia đình
Tất cả người thân hỗ trợ trẻ đặc biệt cần cùng sử dụng cách gọi tên hành vi, hoạt động giống nhau. Ví dụ: đều nói “đến giờ ăn”, không người bảo “giờ cơm”, người khác lại bảo “giờ ăn trưa”.
Dán bảng hướng dẫn ngắn nơi dễ thấy: “Không la mắng – luôn khen ngợi – cùng làm với con”. Trẻ sẽ cảm nhận sự ổn định và an tâm hơn nhiều.
Lời kết
Sống với trẻ chậm trí là hành trình cần rất nhiều yêu thương và sự kiên nhẫn. Nhưng nếu bố mẹ hiểu con, giao tiếp đúng, tạo thói quen rõ ràng và không gian tích cực. Con sẽ tiến bộ. Sen An tin rằng: không ai quá nhỏ bé để không tạo nên thay đổi. Chỉ cần thật lòng yêu thương và sẵn sàng học cùng con.
👉 Nếu bố mẹ cần hướng dẫn chi tiết hơn về cách dạy trẻ chậm trí tại nhà, xây lịch trình cá nhân hóa hoặc tương tác với trẻ chậm trí, đội ngũ tại Sen An luôn sẵn sàng đồng hành cùng bố mẹ.