Trẻ tự kỷ bị bắt nạt là điều đau lòng mà không ít bố mẹ chỉ phát hiện khi con có những thay đổi bất thường: từ chối đến trường, thu mình, hoặc hoảng loạn vô cớ. Không ít phụ huynh rơi vào hoang mang: “Tại sao con lại là mục tiêu? Con không kể gì cả, làm sao mình biết để bảo vệ con đây?” Sen An hiểu nỗi lo ấy. Bài viết này sẽ giúp bố mẹ nhìn rõ nguyên nhân, hệ quả và cách dạy trẻ tự kỷ bị bắt nạt biết tự bảo vệ mình. Đây là hành trình cần nhiều tình yêu, sự kiên nhẫn và kiến thức đúng đắn.
1. Vì sao trẻ tự kỷ dễ bị bắt nạt hơn những trẻ khác?
Không phải do con yếu kém hay kém cỏi. Có những lý do khoa học khiến trẻ tự kỷ bị bắt nạt dễ dàng hơn. Bố mẹ hãy cùng tìm hiểu để hiểu và bảo vệ con đúng cách.
1.1 Khó khăn trong giao tiếp và đọc hiểu tín hiệu xã hội
Bé yêu trong phổ tự kỷ thường không hiểu ngôn ngữ cơ thể, nét mặt, tông giọng. Những điều tưởng đơn giản như ánh mắt hay tiếng cười ẩn ý có thể khiến con bối rối.
Theo Autism Speaks, 63% trẻ tự kỷ bị bắt nạt không hề nhận ra mình đang bị đe doạ hay trêu chọc.
1.2 Hành vi khác biệt dễ khiến trẻ trở thành “mục tiêu”
Nhiều bé có hành vi lặp đi lặp lại, phát âm không rõ, hoặc phản ứng thẳng thắn quá mức. Điều đó dễ khiến bạn bè hiểu nhầm, dẫn tới trêu chọc hoặc xa lánh.
Nghiên cứu Đại học Yale (2020) cho thấy, gần 70% trẻ tự kỷ bị bắt nạt ít nhất một lần trong độ tuổi đi học.
1.3 Khó thể hiện cảm xúc và kêu cứu đúng cách của trẻ tự kỷ bị bắt nạt
Khi bị tổn thương, con không phản ứng như những trẻ khác. Có bé lặng im. Có bé cáu gắt nhưng không diễn đạt được nguyên nhân.
Khảo sát của NAS (UK) cho thấy: hơn 60% trẻ tự kỷ bị bắt nạt không chia sẻ với người lớn vì sợ hoặc không biết nói sao cho đúng.
2. Hệ quả khi trẻ tự kỷ bị bắt nạt kéo dài
Nếu không phát hiện sớm, việc trẻ tự kỷ bị bắt nạt có thể để lại hậu quả tâm lý nghiêm trọng, ảnh hưởng suốt đời. Điều này đòi hỏi bố mẹ cần thật sự nhạy bén và quan sát sát sao.
- Tăng nguy cơ lo âu, trầm cảm, rối loạn hành vi.
- Từ chối đến trường, mất tự tin, cô lập xã hội.
- Suy giảm khả năng học tập và giao tiếp.
Theo Autism Journal (2019), trẻ bị bắt nạt có nguy cơ mắc PTSD (Rối loạn căng thẳng sau sang chấn) cao gấp 3 lần so với trẻ tự kỷ không bị bắt nạt.
3. Cách dạy trẻ tự kỷ kỹ năng tự bảo vệ bản thân
Dạy trẻ biết tự bảo vệ không phải là dạy con phản kháng bằng bạo lực. Đó là hành trình rèn luyện kỹ năng sống tích cực, an toàn và phù hợp với con.
3.1 Dạy trẻ nhận diện hành vi bắt nạt – từ những dấu hiệu nhỏ
Bé yêu cần hiểu rõ: đâu là trêu chọc thân thiện, đâu là hành vi khiến con tổn thương. Bố mẹ nên sử dụng hình ảnh minh hoạ đơn giản, video hoạt hình và đóng vai cùng con.
Ví dụ: đưa ra hai tình huống, một là bạn giỡn nhẹ nhàng, một là bạn đẩy ngã. Hỏi con cảm thấy sao? Phân tích cho con thấy đâu là hành vi gây tổn thương, đâu là trò chơi.
Công cụ bố mẹ có thể dùng:
- Comic Strip Conversations: vẽ thành tranh ngắn giúp con hiểu trình tự một tình huống xã hội.
- Social Stories: viết các câu chuyện đơn giản mô tả tình huống cụ thể và cách phản ứng đúng.
Hãy lặp lại mỗi ngày để con ghi nhớ lâu và phản xạ nhanh hơn khi tình huống thực sự xảy ra.
3.2 Hướng dẫn trẻ cách phản hồi đơn giản và an toàn
Trẻ tự kỷ bị bắt nạt cần được trang bị câu nói rõ ràng và ngắn gọn để phản ứng với hành vi bắt nạt. Ví dụ:
- “Tớ không thích!”
- “Đừng làm vậy với tớ.”
- “Cô ơi, bạn làm tớ đau.”
Bố mẹ nên luyện cho con lặp lại qua kịch bản giả định. Dùng thú bông hoặc đồ chơi đóng vai, diễn các tình huống như bị giật đồ, bị trêu chọc.
Ngoài lời nói, dạy con dùng cử chỉ mạnh mẽ như lắc đầu, giơ tay bảo vệ. Với trẻ có ngôn ngữ hạn chế, có thể dùng bảng biểu cảm mặt hoặc hình ảnh minh hoạ.
Hãy tạo một “từ khóa an toàn” để con nhắc khi cần giúp đỡ, ví dụ: “Bánh mì”, “Sao đỏ” – từ bí mật để giáo viên biết con cần hỗ trợ.
3.3 Xây dựng lòng tự tin và khả năng tự vệ xã hội
Một phần quan trọng của kỹ năng bảo vệ bản thân là phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ tự kỷ. Khi con có thể diễn đạt cảm xúc, yêu cầu sự giúp đỡ và phản hồi bằng lời, con sẽ bớt bị tổn thương hơn.
Trẻ cần được khen ngợi khi thể hiện đúng hành vi bảo vệ bản thân. Điều này giúp xây dựng niềm tin: “Con có thể tự bảo vệ chính mình.”
Bố mẹ nên:
- Cho con tham gia nhóm kỹ năng xã hội 1–2 buổi/tuần.
- Dùng phương pháp Floortime để luyện tương tác 1:1 ở nhà.
- Cho con tiếp xúc với môi trường có sự hướng dẫn: chơi nhóm nhỏ, giao tiếp trong lớp học kỹ năng.
Ngoài ra, mỗi tuần hãy cùng con ôn lại những gì con đã học bằng cách vẽ sơ đồ hoặc đóng vai phản hồi. Sen An thường dùng mô hình vòng tròn cảm xúc (Emotion Wheel) giúp trẻ nhận diện cảm xúc sớm để phản ứng đúng.
Theo Autism Spectrum Australia, chương trình can thiệp xã hội có hướng dẫn giúp trẻ em tự kỷ bị bắt nạt giảm 40% nguy cơ bị cô lập và bắt nạt học đường trẻ tự kỷ.
👉 Bố mẹ có thể xem thêm bài: Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ: Ít tốn kém – hiệu quả cao nhất
4. Cha mẹ cần làm gì khi nghi ngờ con bị bắt nạt?
Nhiều khi con không nói, nhưng cơ thể con sẽ lên tiếng. Hãy quan sát con bằng trái tim, chứ không chỉ đôi tai.
4.1 Quan sát và lắng nghe không chỉ bằng tai – mà bằng trái tim
Những thay đổi như mất ngủ, ăn ít, cáu gắt bất thường, không muốn đến trường – đều là tín hiệu nguy hiểm.
CDC khuyến nghị: bố mẹ nên thường xuyên hỏi con không chỉ “Hôm nay có gì vui?”, mà còn: “Có ai làm điều gì khiến con không vui không?”
4.2 Chủ động làm việc với nhà trường và chuyên gia
Bố mẹ hãy gặp giáo viên, đề nghị quan sát con kỹ hơn. Cùng những người có chuyên môn xây dựng kế hoạch hỗ trợ về mặt tinh thần.
Bố mẹ có thể đề nghị nhà trường áp dụng các chương trình như “Circle of Friends” hoặc “Peer Buddy” – phù hợp với trẻ tự kỷ bị cô lập.
👉 Đọc thêm: Chẩn đoán trẻ tự kỷ và cảnh báo 5 sai lầm thường gặp để tránh bỏ lỡ các dấu hiệu nguy hiểm ban đầu.
5. Tại Sen An – dạy trẻ tự kỷ biết nói “Không” bằng cả lời nói và ánh mắt
Sen An hiểu rằng: bảo vệ con không chỉ là can thiệp sau khi bị bắt nạt, mà còn là chuẩn bị kỹ năng từ sớm. Tại trung tâm, chúng tôi thiết kế các chương trình trị liệu nhóm xã hội cho trẻ tự kỷ bị bắt nạt – theo hướng cá nhân hóa. Không dạy rập khuôn. Chúng tôi quan sát từng bé: khả năng ngôn ngữ, độ tự tin, cách xử lý tình huống – để đưa ra lộ trình phù hợp nhất.
Một trường hợp thực tế: Cậu bé 7 tuổi từng bị bạn chọc vì nói lặp. Sau 6 tháng học tại Sen An, con đã biết nói “Không!”, biết tìm người lớn giúp đỡ và mạnh dạn chia sẻ cảm xúc. Chúng tôi không dạy con đánh trả. Chúng tôi dạy con biết con xứng đáng được tôn trọng.
Lời kết
Trẻ tự kỷ bị bắt nạt không phải vì con yếu thế, mà vì con chưa được trang bị đủ kỹ năng. Mỗi đứa trẻ đều có quyền được an toàn – và có thể học cách tự bảo vệ mình. Bố mẹ ơi, đừng đợi đến khi con tổn thương mới bắt đầu hành động. Hãy đồng hành từ hôm nay – bằng sự lắng nghe, kiên nhẫn và tình yêu vô điều kiện.
👉 Liên hệ Sen An để được tư vấn chương trình kỹ năng tự bảo vệ dành riêng cho trẻ tự kỷ.