Mọi người đều đã nghe về chứng tự kỷ nhưng HIỂU ĐÚNG VỀ CHỨNG TỰ KỶ QUAN TRỌNG HƠN NHIỀU. Hiểu được những khác biệt chính giúp chúng ta giao tiếp tốt hơn. Nếu bạn đang vội, bạn có thể muốn xem hướng dẫn rất nhanh của SEN AN về chứng tự kỷ.
Trong bài đăng về tự kỷ là gì?, Sen An cố gắng trả lời một số câu hỏi thường gặp nhất, bao gồm:
1. Người mắc chứng tự kỷ, họ là ai?
Tự kỷ không phải là một căn bệnh, mà là một rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi. Những người mắc chứng tự kỷ có thể có những khả năng đặc biệt, tư duy logic mạnh mẽ, hoặc trí nhớ phi thường, nhưng đồng thời cũng gặp nhiều thách thức trong cuộc sống hàng ngày.
Ví dụ về người nổi tiếng mắc chứng tự kỷ:
Một trong những ví dụ điển hình về người mắc chứng tự kỷ là Temple Grandin, một nhà khoa học và chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực hành vi động vật. Bà bị chẩn đoán mắc chứng tự kỷ từ nhỏ nhưng đã vượt qua những rào cản về giao tiếp để trở thành một trong những tiếng nói mạnh mẽ nhất trong cộng đồng người tự kỷ. Temple Grandin đã giúp nâng cao nhận thức về chứng tự kỷ, cho thấy rằng những người mắc hội chứng này có thể đạt được thành công vượt bậc nếu được hỗ trợ đúng cách.
Một ví dụ khác là Elon Musk, người sáng lập Tesla và SpaceX, đã công khai rằng ông mắc hội chứng Asperger – một dạng nhẹ hơn của rối loạn phổ tự kỷ. Điều này cho thấy rằng tự kỷ không đồng nghĩa với việc không thể thành công, mà đôi khi còn là một lợi thế giúp những cá nhân có tư duy khác biệt tạo ra những đột phá lớn.
Tỷ lệ mắc chứng tự kỷ ngày càng tăng
Theo dữ liệu từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tỷ lệ trẻ em được chẩn đoán mắc chứng tự kỷ đã tăng lên đáng kể trong những năm gần đây. Năm 2000, tỷ lệ trẻ mắc tự kỷ ở Mỹ là 1 trên 150, nhưng đến năm 2023, con số này đã tăng lên 1 trên 59. Tại Việt Nam vẫn chưa có con số thống kê chính xác về hội chứng tự kỷ ở trẻ em nhưng tỷ lệ khám hội chứng này ở các cơ sở y tế tăng lên rất nhiều.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự gia tăng này:
- Nhận thức tốt hơn về tự kỷ: Các bậc phụ huynh, giáo viên và chuyên gia y tế ngày càng hiểu rõ hơn về các dấu hiệu của chứng tự kỷ, giúp phát hiện và chẩn đoán sớm.
- Cải thiện phương pháp chẩn đoán: Trước đây, nhiều trẻ tự kỷ không được chẩn đoán do hiểu biết hạn chế hoặc nhầm lẫn với các vấn đề phát triển khác. Hiện nay, với sự phát triển của khoa học, việc chẩn đoán chính xác hơn.
- Yếu tố môi trường và di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và môi trường có thể làm tăng tỷ lệ mắc chứng tự kỷ.
Mặc dù tỷ lệ chẩn đoán tự kỷ ngày càng tăng, nhưng cũng đừng quá quan ngại, điều quan trọng cần nhớ là mỗi người tự kỷ đều có một hành trình riêng biệt. Việc phát hiện sớm và hỗ trợ đúng cách có thể giúp họ phát triển kỹ năng xã hội, giao tiếp và đạt được tiềm năng tối đa trong cuộc sống.
2. Những thách thức mà trẻ tự kỷ thường gặp:
Mỗi đứa trẻ đều khác nhau nhưng có một số thách thức chung mà trẻ tự kỷ phải đối mặt. Trong nội dung sau, tôi sẽ xem xét thách thức đó là gì và cách chúng ta có thể hỗ trợ trẻ em vượt qua những khó khăn này:
- Đi mua sắm: Trẻ có thể dễ bị quá tải cảm giác do tiếng ồn, ánh sáng mạnh và đám đông. Ngoài ra sự thay đổi không gian và môi trường có thể gây căng thẳng. Để giúp trẻ dễ thích nghi, nên lên kế hoạch trước, chọn thời gian ít đông người và chuẩn bị đồ vật giúp trẻ cảm thấy an toàn.
- Cắt tóc: Trẻ bị nhạy cảm với việc chạm vào đầu và âm thanh của kéo, tông đơ, khó ngồi yên trong thời gian dài. Vì vậy nên sử dụng tai nghe chống ồn, cho trẻ xem video hướng dẫn trước hoặc chọn một thợ cắt tóc quen thuộc.
- Ngủ: Trẻ tự kỷ thường bị rối loạn giấc ngủ, khó ngủ hoặc ngủ không sâu giấc. Nên thiết lập thói quen cho trẻ trước khi ngủ, giảm ánh sáng và tiếng ồn, sử dụng chăn nặng hoặc các biện pháp điều hòa cảm giác.
- Ăn uống: Người mắc hội chứng tự kỷ thường kén ăn, nhạy cảm với mùi, vị hoặc kết cấu thực phẩm. Gia đình nên giới thiệu thực phẩm mới một cách từ từ, tạo môi trường ăn uống không áp lực.
- Huấn luyện đi vệ sinh: Khó khăn trong việc nhận biết tín hiệu của cơ thể. Giải pháp lúc này là nên sử dụng hình ảnh minh họa, lịch trình cụ thể và khen thưởng khi trẻ làm đúng.
- Đi máy bay: Không gian chật hẹp, thay đổi áp suất và môi trường xa lạ có thể gây hoảng loạn. Cần chuẩn bị trước bằng cách xem video về máy bay, mang theo đồ vật quen thuộc giúp trẻ cảm thấy an toàn.
3. Những rối loạn hành vi/ bùng nổ cảm xúc thường gặp nơi trẻ tự kỷ
Hành vi thách thức không có nghĩa là hung hăng. Một đứa trẻ ít nói và khó hòa nhập cũng có thể gặp rất nhiều khó khăn trong việc thể hiện cảm xúc của mình. Mọi hành vi đều có lý do, nhưng điều khó nhất là tìm ra lý do, đặc biệt là khi trẻ gặp trở ngại trong giao tiếp.
Dưới đây là một số cách giúp quản lý hành vi bùng nổ cảm xúc ở trẻ tự kỷ:
- Điều hòa cảm giác: Tạo môi trường yên tĩnh, sử dụng đèn ánh sáng dịu, tránh các kích thích quá mức từ âm thanh hoặc hình ảnh.
- Sử dụng nghệ thuật trị liệu: Hội họa, vẽ tranh có thể giúp trẻ thể hiện cảm xúc mà không cần dùng lời nói.
- Âm nhạc trị liệu: Một số trẻ tự kỷ phản ứng tích cực với âm nhạc. Cho trẻ nghe nhạc nhẹ nhàng hoặc giai điệu yêu thích có thể giúp trẻ bình tĩnh.
- Hướng dẫn hít thở sâu và kỹ thuật thư giãn: Hướng dẫn trẻ hít thở sâu, tập yoga nhẹ nhàng để giảm căng thẳng.
- Xây dựng lịch trình rõ ràng: Trẻ tự kỷ thích sự ổn định và những thay đổi đột ngột có thể khiến trẻ lo lắng. Có một lịch trình cố định giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn.
- Cung cấp đồ vật giúp tự trấn an: Một số trẻ cảm thấy dễ chịu khi ôm một chiếc chăn mềm, búp bê hoặc một món đồ chơi yêu thích.
- Giao tiếp bằng hình ảnh hoặc cử chỉ: Đối với trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp bằng lời nói, sử dụng hình ảnh, ký hiệu hoặc ứng dụng hỗ trợ giao tiếp có thể giúp trẻ thể hiện mong muốn dễ dàng hơn.
Quản lý hành vi bùng nổ cảm xúc ở trẻ tự kỷ không chỉ là tìm cách làm dịu trẻ khi xảy ra sự cố mà quan trọng hơn là giúp trẻ phát triển kỹ năng kiểm soát cảm xúc và phản ứng một cách phù hợp hơn với môi trường xung quanh.
4. Trị liệu và hỗ trợ cho trẻ tự kỷ
- Chọn phương pháp trị liệu phù hợp: Hiện tại, có rất nhiều liệu pháp được cung cấp và thật đáng buồn là một số liệu pháp còn gây tranh cãi nhiều. Hãy đảm bảo rằng bạn hiểu đầy đủ về liệu pháp đó và liệu pháp đó có mang tính khoa học hay không, nó có giúp con bạn đạt được điều gì không hay tiền mất tật mang. Sen An sẽ có loạt bài viết nhằm giúp các bạn tránh khỏi những liệu pháp sai này.
- Can thiệp âm ngữ: Giao tiếp có tác động rất lớn đến hành vi, ngay cả trẻ em có kỹ năng nói và ngôn ngữ tốt cũng có thể gặp vấn đề về giao tiếp xã hội. Nếu con bạn đang gặp khó khăn trong giao tiếp, bạn nên đến gặp chuyên gia trị liệu ngôn ngữ. Các chuyên gia trị liệu ngôn ngữ sẽ có thể xác định được phương pháp hỗ trợ phù hợp cho con bạn, có thể bao gồm Makaton, PECS, Tương tác chuyên sâu.
Bên cạnh can thiệp âm ngữ, nhiều phương pháp khác cũng đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ:
- Câu chuyện xã hội (Social Stories): Giúp trẻ hiểu các tình huống xã hội bằng cách kể chuyện minh họa, giúp các em biết cách phản ứng phù hợp.
- Học thông qua chơi (Play Therapy): Dùng trò chơi để giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo và kiểm soát cảm xúc.
- Phương pháp TEACCH: Hỗ trợ giáo dục có cấu trúc, giúp trẻ có khả năng tự lập cao hơn thông qua tổ chức môi trường học tập rõ ràng.
- Lego Therapy (Liệu pháp lắp ráp Lego): Phát triển kỹ năng xã hội và tư duy logic bằng cách hướng dẫn trẻ làm việc nhóm thông qua lắp ráp Lego.
- Âm nhạc trị liệu (Music Therapy): Dùng âm nhạc để giúp trẻ điều hòa cảm xúc và cải thiện kỹ năng giao tiếp.
- Hội họa trị liệu (Art Therapy): Giúp trẻ thể hiện cảm xúc thông qua vẽ tranh, tạo hình.
- Chơi nhập vai (Role-playing Therapy): Tạo ra các tình huống thực tế để giúp trẻ tự kỷ rèn luyện phản ứng và kỹ năng giao tiếp.
- Đọc sách cùng con: Hỗ trợ khả năng ngôn ngữ, tăng cường mối quan hệ giữa trẻ và cha mẹ.
- Điều hòa cảm giác (Sensory Integration Therapy): Giúp trẻ tự kỷ thích nghi với các kích thích từ môi trường.
- Tập kỹ năng tự phục vụ: Dạy trẻ tự lập thông qua các hoạt động hàng ngày như nấu ăn, dọn dẹp, tự chăm sóc bản thân.
5. Kết luận
Sau khi đọc bài viết này, nếu bạn nhận ra có trẻ xung quanh mình mắc chứng tự kỷ, hãy chia sẻ thông tin này với gia đình của trẻ. Sự hiểu biết và hỗ trợ từ cộng đồng có thể giúp trẻ tự kỷ phát triển tốt hơn.
Bên cạnh đó, lắng nghe những người lớn mắc chứng tự kỷ cũng là một cách để hiểu sâu sắc hơn về hội chứng này. Họ có thể cung cấp góc nhìn thực tế về cách họ trải nghiệm thế giới, giúp chúng ta trở thành những người hỗ trợ tốt hơn.
Tự kỷ không phải là một căn bệnh cần chữa trị, mà là một cách thức khác biệt để cảm nhận và trải nghiệm cuộc sống. Bằng cách hiểu và tôn trọng sự khác biệt, chúng ta có thể giúp trẻ tự kỷ hòa nhập và phát triển toàn diện hơn.